मी निराधार आहे मला निराधार म्हणुन नात्यागोत्यातील बांधवांनी माझ्या समाजाचे एक कर्तव्य समजुन आधार द्यावा. माझे निराधार पणा संपविण्याची जबाबदारी कोणी तरी घ्यावी. ही माणसीकता जर कायम ठेवली तर निराधारपण हिच जीवनगती निर्माण होते. याच गर्तेतवावरत आपल्या नाकर्ते पणाला बाजुला सारून इतरामुळे असा डबक्यात राहिलो ही शोकांतिका बर्याच जणाजवळ व्यक्त करतो ही माणसिकताच आपल्याला गिळत आसते. आपले नाकर्ते पणाच आपल्या गर्तेला कारण आसतो इतकी वास्तवता सुर्यप्रकाशा सारखी माझ्या समोर आली. गेली 25 वर्षे समाजकार्यामुळे एक चांगले मित्र म्हणुन वावरणारे श्री. प्रकाश कोंडीराम कर्डीले समोर आले. त्यांच्याकडे काही बाबी समजुन घेताना मराठी भाषेतील सामान्याची दु:खे प्रखरतेने मांडणारे माझे लेखक मित्र निपाणी (कर्नाटक ) येथील महादेव मोरे माझ्या मनात उमटले कारण खडतर परिस्थिवर मात करीत पिठाची चक्की चालवत त्यांनी साहित्य लेखन केले. व मराठी साहित्यात कसदार लेखन करून साहित्यातील एक मैलाचे दगड बनले. आगदी एवढे मोठे पण मला श्री. प्रकाश कर्डीले यांच्या जवळ सापडले.
जवळच्या मनापाच्या शाळेत नाव दाखल केले. घरातील भावंडा बरोबर शाळेत जावू लागले. लिहिता वाचता येऊ लागले. आई वडिलांची मते मुलांनी मुलींनी खुप शिकावे नुसते शिकावे नव्हे. नुसते शिक्षीत नव्हे तर एक माणुस म्हणुन शिक्षणाने सुशिक्षीत व्हावे. आपले घर व आपल्या जवळच्यांना जगण्याची नवी उमेद द्यावी. या विचाराची वाट सुर होती परंतू रोज सकाळी सकाळी उठून नानापेठेतील आपली पिठाची गिरण चालवणारे कोंडीराम कर्डीले आजारी पडले. आजार बरा होण्या पेक्षा बळावू लागला. शरीर औषधाला जुमानत नव्हते आणी यातच ते एक दिवस सर्वांना सोडून गेले, आसमानी व सुलतानी संकट काय आसते त्याचा अनुभव समोर आला. घरात सर्व अज्ञानी मुले त्यांना जगवावे वाढवावे कसे हा प्रश्न समोर होता. नात्या गोत्यातील, सग्या सोयर्यांनी दु:ख व्यक्त केले. या शब्दिक दु:खावर मुले मोठी होणार नव्हती मुलींची लग्न होणार नव्हती. आई सुंदराबाई हिच्या डोळ्यातले आश्रु चि. प्रकाशला पाहवेनात. जवळच शाळेचे दप्तर या दप्तारातील पाटी पेनशील त्यातील पुस्तके इ. 4 थी विद्यार्थ्यांचे नाव प्रकाश कोंडीराम कर्डीले त्यांनी एक वेळ ते वाचले आईने दुःखाचा डोंगर बाजुला करून पिठाच्या गिरणीवर जावयाचे ठरवले. इकडे प्रकाशने आपले शाळेचे दप्तर आडगळीत ठेवून दिले. आडगळीत या साठी हे दप्तर जर पुन्हा दिसले तर त्या शाळेची आठवण होईल. हे दप्तर पुन्हा दिसेल तर पुस्तकांची आठवण होईल. हे दप्तर पुन्हा दिसले तर पुन्हा शाळेत जावे लागेल. हे दप्तर दिसले तर आई सह सर्व भावंडे चुल पेटेना म्हणुन उपाशी झोपीतील. आईने घराला कडी लावली प्रकाश आईबरोबर निघाली. पिठाच्या गिरणीवर, या शाळकरी वयात गिरण हीच शाळा मानली. आल्या गिर्हाईकांना दळण दळुन देऊ लागले. कधी आई उभी रहात होती. आईच्या डोळ्यातील जिद्द, अत्मविश्वास त्यांना आधार देत होता. या गिरणीवर घराची चुल पेटती रहिली होती. चार भिंतीच्या शाळेत कवितांचे गायन पाढ्यांची घोकमपट्टी जावुन मोटारीचा आवाज गिरणीच्या आवाजात ते गुंतुन गेले. गिरणीला स्वच्छ ठेवणे आलेल्या गिर्हाईकाला न फसवता दळुन देणे जी मंजुरी मिळते तीच आपली कमाई ही आईची शिकवण त्यांच्या रक्तात तेंव्हा मुरली. आठवड्यातून एक वेळ गिरणीच्या पाट्यांना टाकी देणे. मशिनची निगा ठेवणे. सकाळी आठला सुरू झालेली गिरण गिर्हाईक संपे पर्यंत चालुच आसे. दुपारी काय ती विश्रांती मिळेल तेवढीच आपली विश्रांती. इयत्ता 4 थीची परिक्षा दिलेली पण प्रकाश शेठ या गिरणीत जीवनाच्या परिक्षेत व्यवसायाच्या शिक्षणात दरवर्षी विशेष गुणाने उर्तीर्ण होत होते. परंतु शाळा भरताना शाळेचा युनिफार्म घालुन जाणारे मुले त्यांच्या पाठीवरील दप्तर त्यांना पोहच करणारे आई किंवा वडील सुट्टीच्या दिवशी मनसोक्त खेळणारी समवयस्क मुले जेंव्हा दिसत तेंव्हा ते नाराज दिसत. ही नाराजी काही क्षण आसे पण नवी उमेद त्यांना मिळत होती. मी जर आसा शाळेत गेलो तर माझी भावंडे शिकणार नाही. ती शिकली नाहीत तर सुशिक्षीत होणार नाहीत या उमेदीने ते पुन्हा उभे रहात जवळ जवळ सात वाजता गिरण बंद होत होती परिचीत बांधवाने सांगितले जवळ रास्ता पेठेत रात्र प्रशाला आहे. या शाळेत नाव दाखल करावे. तसे नाव दाखल ही केले. सात वाजता गिरण बंद करावी अंगावरील कपडे झटकावीत हात पाय धुवावेत व त्या रात्र शाळेत जावे. या ठिकाणी ते इयत्ता 5 वी ते इयत्ता 10 वी पर्यंत शिक्षण घेत होते. शाळेत एस.एस.सी. परीक्षा बर्यापैकी मार्काने पास झाले.
नाना पेठ रविवार शनिवार पेठ गणेशपेठ या पुणे शहराच्या व्यपारी पेठा याच पेठेतुन ठोक माल शहर व जिल्हा परिसरात जाणारा. महाराष्ट्राच्या काना कोपर्यातुन इथे माल येणार आनेक व्यपारी इथे स्थिरावलेले होते. या पैकी हिरा घेवरचंद सुराणा यांचा ते आदर पुर्वक उल्लेख करताना पिठाची गिरण चालवताना व्यापारी गणिते कोणती व ती कशी सोडवावीत याचे बरेच ज्ञान मिळाले. आलेल्या अडचणीला ही त्यांनी मदत केली. शशीकांत व अनिल हे वकील तर जगदीश दुबे यांच सहकार्य ते जाणीव पुर्वक कथन करतात वडील वारले तेंव्हा मोठी बहीण वाडा, ता. खेड येथिल धर्मराज शेठ शिंदे यांना दिलेली. आम्ही सर्व उध्वस्त झालो होतो. जवळचे नातलग म्हणुन त्यांनी सुद्धा सहकार्य केलच ज्यांनी ज्यांनी अडचनीचा डोंगर चढताना सहकार्य हात दिला त्यांची आठवण म्हणजे माझी वाटचाल होय हे ते मान्य करतात.
वयाला दहा वर्ष ही पुर्ण नाहीत. खुप खेळावे रमतगमत शाळेत जावे या वयात पिठाच्या चक्कीवर उभे रहातात. कपाळाच कंकु पुसले म्हणुन घरात रडत न बसणारी आई पिठाच्या गिरणीत उभी राहु लागली. मुले शिकली पाहिजेत मुलींची लग्न झाली पाहिजेत फक्त या आईच्या जिद्दीला श्री. प्रकाश यांनी आपला उमेदीचा काळ पणास लावला. त्यामुळे एक बहिण इचलकरंजी येथील बनसोडे यांना दिली एक बहिण तळेगाव येथिल शिंदे यांना दिली तर एक बहिण राम भगतांना दिली. या तिघींची लग्ने व शिक्षण या साठी कष्ट घेतली. त्यांचे सुखी संसार झाले पाहिजेत या साठी आई बरोबर उभे राहिले. मोठे बंधु श्री भिमाशंकर यांनी जेमतेम शिक्षण घेतले. परंतु या व्यपारी पेठेत वावर असल्याने त्यांना तंबाखुचा ठोक व्यापारात रस होता. त्यांना दुकान उभे करून दिले. नुसते शिक्षण नव्हे तर त्या बरोबर सुशिक्षित पणा ही आला पाहिजे ही घराची साठवण श्री. ईश्वर या बंधुना शिक्षित केले. स्वत:च्या पायावर उभे ही केले वडिल वारले तेंव्हा धाकटे बंधु श्री. संजय हे वय वर्ष दोनचे होते. त्यांना वडलांची माया व आधार देऊन एल.एल.बी चे शिक्षण दिले. आज ते पुणे शहरातील नामवंत वकिला पैकी एक असुन नोटरी म्हणुन कार्यरथ आहेत. आज भावाच्या मुलगा अमेरिकेत आहे. भिमाशंकर यांचा मुलगा मास्टर ऑफ फीजीओथेरीपीस्ट झाला आहे. श्री. प्रकाश यांचा मुलगा श्री अभिजित हा स्वत:ची कंस्ट्रक्शन लाईन पुण्यात चालवत आहे. डॉ. मयुर हे दुसरे चिरंजीव एम.एस. असुन पुण्याच्या संचिती हॉस्पीटल मध्ये एक जबाबदार डॉक्टर म्हणुन आहे. आज त्यांना त्यांच्या ज्ञानामुळे अमेरिकेतील संस्थेने स्कॉलरशीप देऊ केली आहे. या स्कॉलरशीप द्वारे त्यांना आपल्या ज्ञानावर अधीक भर करता येणार आहे. थोड्या दिवसात ते अमेरिकेत गेलेले असतील.
गिरणीचा खड खड आवाज रस्त्यावरची वर्दळ आणी त्यात उभे असलेले श्री. प्रकाश कर्डीले जेंव्हा समोर दिसतात तेंव्हा प्रश्न मला अनेक वेळा पडतो. स्वत: कमी शिक्षण घेऊन आपले भाऊ उभे करणारे आपली मुले सामान्य नव्हे तर असामान्य बनवणारे प्रकाश कर्डीले वेगळ्या आगळ्या निराळ्या व्यक्तीमत्वाची ओळख ही दिशा देऊन जाते. या गिरणीत, या खड खड आवाजात. मुख्य बाजार पेठेतील गलगलाटात ते स्वत:ला इतरा पासुन तोडून राहिले नाहीत गिरणीचा पट्टा ज्या वेगाने फिरतो त्याच वेगाने ते आपले जीवन चालत रहातात. लोकशाहीत आपण राजकारणा पासुन दूर राहू शकत नाही. लोकशाहीत आपण समाज कारणा पासुन दुर राहू शकत नाही याच मुळे श्री. सुरेश पितळे व सुभाष गर्जे यांचा संबंध आला. त्यामुळे राजकीय क्षेत्रात संबंध येऊ लागले. सत्ता स्थान व समाजसेवा याची ओळख झाली. यातुनच भारताचे माजी पंतप्रधान मोरारजी देसाई, मा. पंतप्रधान चंद्रशेखर, माजी उपप्रधान यशवतंराव चव्हाण, जाणता राजा मा. शरद पवार यांच्या संपर्कात ते अनेक वेळा आले.
शाळेचे दप्तर वयाच्या दहाव्या वर्षी आडगळीत ठेऊन आई बरोबर पिठाची गिरण चावणारे श्री. प्रकाश कोंडीराम कर्डीले हे माणूस वाचावयास शिकले माणुस म्हणुन जगावायस शिकले. माझ्या घरावर आभाळ कोसळले तेंव्हा मेहुणे धर्मराज शेठ शिंदे आईची बहिण यशोदाबाई व्यवहारे, मथुराबाई कर्पे यांनी साथ दिली. याच ठिकाणी समाजीक जाणीव वाढलेली पुणे समाज, संत संताजी पालखी सोहळा, संत संताजी संस्था सुदूंबरे या ठिकाणी एक बांधव म्हणुन ते प्रथम सहभागी झाले. 2003 मध्ये झालेला तेली समाजाचा महामेळावा यशस्वी करण्यसाठी सर्व पुणेकर उभे होते. त्यात श्री. प्रकाश कर्डीले सर्वा बरोबर होते. नुकतीच यामुळे तेली महासभा पुण्या परिसरात येऊ पहात होती. पुणे जिल्हा अध्यक्षपद महाराष्ट्र तेली महासभेचे मिळाले. हे पद मिळताच त्यांनी संघटना बांधण्यासाठी पुणे शहर व ग्रामीण भागात संपर्क केला. यातुनच या संघटनेची पाळे मुळे या परिसरात खर्या अर्थाने रूजली गेलेत. वाटच नव्हती ती त्यांनी संभाळली होती. दोन हजारच्या दरम्यान जो पुण्यात स्नेह मेळावा झाला क्रांतीकारी घटनेत ते होते. याच दरम्यान जे परिवर्तन झाले. त्यातील ते एक महाराष्ट्रात ढिगभर संस्था आहेत. महाराष्ट्रात आम्ही म्हणजेच संघटना. आमची संघटना म्हणजेच समाज आशा ही काही संघटना आहेत. परंतु श्री. संत संताजी जगनाडे तेली संस्था सुदूंबरे व तिळवण तेली समाज 82 भवानी पेठ या दोन संस्था वेगळ्या आहेत. इथे पदाधीकारी नियुक्त होत नाहीत. इथे मी सांगतो म्हणुन तुला पद मी सांगतो म्हणुन तुचे पद संपले ही झुंडशाही नसते तर या दोन संस्थेत लोकशाही प्रणाली प्रमाणे मतदानातुन पदाधीकारी निवडले जातात तर 82 भवानी पेठ संस्थेत ते लोकशाही मार्गाने निवडून आलेत. गेली 7 वर्ष विश्वस्त म्हणुन काम पहात आहेत. ते या संस्थेचे माजी अध्यक्ष आहेत. जुन्या इमारीला आकार देण्यास सर्वा बरोबर खंबीर राहिले. पुणे शहरातील गिरण मालकांची संघटना आहे. सम व्यवसायीकांचे प्रश्न सोडविणार्या या संस्थेचे ते सचिव म्हणुन कार्यरथ आहेत. धर्नुधारी स्वामी समर्थ उत्सवाचे ते चेअरमन म्हणुन काम करतात दरवर्षी हजारो स्वामी भक्तांच्या उपस्थीत श्री स्वामी समर्थ उत्सव साजरा करतात. पुणे जिल्हा भ्रष्ट्राचार निर्मुलन समितीचे ते उपाध्यक्ष ही आहेत.
दि. 8/10/2015 या दिवशी गुरूवार होता. गुरुवारी लाईट नसल्याने गिरण बंद होती. मुद्दाम मी याच दिवशी गेलो. गिरण बंद पण स्वच्छता व दुरूस्ती सुरू होती. पिठाच्या पिशवांच्या ढगार्यात त्यांनी आपली जीवन कथा जेंव्हा मांडली तेंव्हा माझा मीच हदरून गेलो. निराधार पणावर मात करू शकतो. आणि आपल्या सारख्या निराधारांना आधार देऊ शकतो आपल्या घरात आपले कर्तव्य आहेच परंतु घरा बाहेरील निराधारांना त्यांनी आधार देऊन जीवनात उभे केले. याची ही ते जेव्हा मांडणी करतात तेंव्हा मीच बर्याच गोष्टी त्यांच्या कडून शिकुन घेतल्या. श्रिमती सुंदराबाई ह्या आईना आज 86 वे वर्ष सुरू आहे आपली मुले, मुली, नातु, नाती, सुना, नात सुना यांची गरूड झेप हीच त्यांच्या कष्टाची, त्यागाची जिद्दीची प्रचिती आहे. हे प्रकाशशेठ यांनी मांडले याच जोडिला यवला जि. नाशीक येथिल गांगुर्डे यांची कन्या छाया ह्या सौ. छाया प्रकाशशेठ कर्डीले बनुन उभ्या राहिल्या घराने गरूड झेप घ्यावी यासाठी त्यांनी घराला एक ठेवून घराचे घर पण टिकवले. श्री. प्रकाश शेठ यांच्या वाटचालीचा आचाराचा, विचाराचा व कार्याचा मांगोवा हाच एक दिप स्तंभ आहे.
- मोहन देशमाने.